Coğrafi işaret, bir ürünün belirli bir bölgeye özgü olduğunu ve o yöreye ait üretim yöntemleriyle hazırlandığını belgeleyen resmi bir tescildir.
Hakkari de bu alanda önemli adımlar atarak birçok yöresel değerine tescil kazandırdı. Son olarak, 2024 yılında 2 adet ürünün tescillenmesi ile Hakkari'nin coğrafi işaretli ürünleri 12'ye yükseldi.
Hali hazırda Şemdinli Balı ve Hakkari Şirden Mayası da için de tescil başvurusu yapılmış durumda.
İşte Hakkari'de coğrafi tescil alan lezzetler:
Hakkari Lalaped Tatlısı: Hakkari mutfağının enfes tarifleri arasında yer alıyor. Sevdiklerinize hazırlayacağınız sofralar için kolay ve pratik bir tatlı . Hakkari'ye özgü olan lalaped, yanına yapılan pilavlarda da servis ediliyor.
Yüksekova Çirek Peyniri: Çirek peynir Hakkari'nin uzun bir geçmişi olan yöresel bir lezzetidir, peynir bazı işlemlerden geçirilerek yufka şeklinde açılır ve küplere konulur, toprağın altında bir süre bekletilip sonra tüketilir.
Çukurca Tahini: Geleneksel yöntemlerle üretilen tahin, ilçede yetişen ve taş değirmende öğütülen susam kullanılarak üretilen ürün olarak öne çıkıyor. Susamlar meşe odunu ateşinde kavrularak su ile dönen taş değirmende öğütülüyor. Bu nedenle tortu ve üst kısmında yağ tabakası oluşmayan Çukurca tahini, koyu kahverengi tonlarında olup akışkan kıvamlı olarak biliniyor.
Hakkâri Doleme : Hakkâri il ve ilçeleri ile özdeşleşmiş bir yemektir. Bal kabağı kullanıldığı için sadece yılın belli aylarında yapılmaktadır. Çoğunlukla evlerde hane halkı tüketimine ve aile ziyaretlerinde gelen misafirlere yönelik yapılan bir yemektir. Hakkâri ilinde yetişen koyun etinden çekilmiş kıyma ve reyhan ile yapılır. Yerli balkabağının tatlı yerine yemek yapımında kullanılması ayırt edici özelliğidir. Etli köfte ve reyhan ile balkabağının aynı yemekte kullanılması farklı lezzetlerin bir araya gelmesini sağlamaktadır.
Hakkâri Kıris: Hakkâri 'de özellikle mevlit, düğün ve taziyelerde ağırlanan misafirler için hazırlanan, Kris, Kriys, Kiris, Qıris gibi farklı telaffuzlarla dile getirilen yemektir. Pirinç, üzüm, ceviz gibi kuru malzemelerin et ile pişirilmesiyle yemeğin bereketlenmesi, yöreye has damak tadını oluşturması, kalabalık aile ve misafirlere etin yetmesini sağlamak için gereken ihtiyaçtan ortaya çıkmıştır.
Hakkâri Doğaba: Doğaba yemeği, Hakkâri düğünlerinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Doğaba, yöresel bir lezzet şöleni sunmaktadır. Bu yemeğin özgünlüğü, kullanılan malzemelerin ve pişirme yöntemlerinin benzersizliğinde yatmaktadır. Doğaba'nın ana malzemeleri arasında kemikli et, buğday ve özel baharatlar bulunmaktadır. Yemeğin yapımında kullanılan koyun yoğurdu, yöreye özgü bir tat ve kıvam sağlamaktadır. Ayrıca, Doğaba'nın hazırlanmasında "pünge" ve "catır-cate" adı verilen yöresel yabani otlar da kullanılmaktadır, bu da yemeğe eşsiz bir aroma katmaktadır.
Gayle Zengil : Gayle Zengil gibi doyurucu ve besleyici yemekler, zorlu koşullarda yaşayan halk için hayati önem taşımaktadır. Gayle Zengil'in yapımı, doğayla uyumlu bir şekilde gerçekleştirilir. Bölgede yetişen bulgur, kıyma, soğan ve baharatlar, bu lezzetin temelini oluşturur. Harcın hazırlanması sırasında kullanılan her malzeme, bölgenin kendine özgü lezzetini ve aromasını yansıtır.
Hakkari Girara Huluga: İçerisinde ekşi, tatlı ve tuzlu tatları içerisinde barından Hakkari iline özgü yemeklerin arasında yer alan Girara Huluga; su, kavurma, kuru meyveler, ceviz içi, pirinç, nohut, sıvı yağ ve tuz kullanımı ile üretim metoduna uygun olarak bu bileşenlerin karıştırılarak pişirilmesiyle hazırlanan bir yemektir. Özellikle bayram, merasim gibi özel günlerde yapıldığı ve misafirlere ikram edildiği bilinir.
Hakkari Gulol: Su, yoğurt, pirinç, kavut, sade yağ, tereyağı ve tuz ile üretim metoduna uygun olarak karıştırılarak kaynatılmasıyla hazırlanan bir yemektir. Bu yemeğin tarihçesinde; ziyafet, düğün, merasim gibi özel günlerde yapıldığı ve misafirlere ikram edildiği belirtilir. Uzun yıllardır bölgesinde bilinen ve bölgesinin kültürel birikimi ile günümüze ulaşan, üretiminin her aşamasında ustalık becerisi gerektiren bir yemektir.
Hakkari Kadesi: Elle hazırlanan hamurun iç harcı ile doldurulması ve üzerine yumurta, susam ve/veya çörekotu konularak hazırlanan bir fırıncılık mamulüdür. Hakkari iline özgü fırıncılık mamulleri arasında yer alan Hakkari Kadesi, özellikle dini bayramlarda bölge halkı tarafından imece usulü ile bir araya gelinerek pişirildiği ve maddi durumu olmayan kişilere de dağıtıldığı belirtilir. Kahvaltı sofralarında ve düğün gibi merasimlerde dağıtımı ve sunumu yapılır.
Hakkari Kepaye: Hakkari iline özgü yemeklerin arasında yer alan Kepaye uzun yıllardır bölgesinde bilinen, bölgesinin kültürel birikimi ile günümüze ulaşan, üretiminin her aşamasında ustalık becerisi gerektiren bir yemektir. Hakkari Kepayenin tarihçesinde; özellikle kurban bayramı, merasim gibi özel günlerde yapıldığı ve misafirlere ikram edildiği bilinir. Hakkari Kepayenin hazırlanmasında kullanılan işkembe ve bağırsaklar, tercihen küçükbaş hayvanlardan elde edilir.
Hakkari Kilimi: Renkli motif ve sembolleri ile bölgenin kültürünü yansıtan ve geçmişten bu güne kadınlar tarafından yöredeki doğal ürünlerle dokunan ilin en önemli kültürel unsurların da biri olan Hakkariy'e özgü kilimlerin coğrafi işaret tescilli yapıldı. Hakkari Kilimi ve bu Kimlerde işlenen Canbezar, Sevan Casarys, Herki, Sarmart, Lifeper, Simkubis, Cilgul, Culhar, Halitbey, Koskenar, Sihe, Gülçin Culsivan ve Hevçeker motiflerinin Hakkari'ye özgü olduğu Türk Patent Enstitüsü tarafından tescil edildi. Hakkâri dokumalarına; dikey, yatay, merkezi, diagonal kompozisyonlar hâkimdir. Bu dokumalar duvar, yatak örtüsü, taban yaygısı, divan örtüsü, beşik, tuzluk, deve örtüsü, heybe, yolluk, parzun, kolan gibi amaçlarla kullanılmaktadır.
Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı desteği ile Hakkari Ticaret ve Sanayi Odası adına tescil edilen Hakkari Kilimi ile birlikte Hakkari iline alt coğrafi işaret tescil edilen ürün sayısı 12'ye yükselmiş oldu.
